1. Agresja – mit czy prawda?

W ostatnim czasie możemy zaobserwować niepokojące zjawisko niewłaściwego zachowania dzieci i młodzieży. Zarówno w środowisku szkolnym, w różnych miejscach naszego życia i przebywania, jak i w rodzinie temat ten budzi niepokój. Rodzice, jak i nauczyciele chcą dzieci i uczniów wychować na dobrych, wartościowych ludzi, którzy swoją postawą prezentują określone wartości. Już od najmłodszych lat należy więc kształtować charaktery, postawy i odpowiednie zachowanie w różnych sytuacjach. Od kilku lat
w mediach, głównie w telewizji pojawiają się coraz częściej sygnały dotyczące niewłaściwych zachowań dzieci i młodzieży. Niektóre z nich są jeszcze szczególnie nagłaśniane. Te niewłaściwe zachowania możemy określić jednym słowem:

AGRESJA – nasi podopieczni coraz częściej przejawiają zachowania mieszczące się w kategorii zachowań niepożądanych przez środowisko. Słowo agresja może wzbudzać różne odczucia, jeżeli pomyślimy o uczniach, czy nawet dzieciach młodszych klas szkolnych. Ale właśnie już w tym wieku możemy zaobserwować niepokojące zachowania, które już są albo z czasem stają się zachowaniami agresywnymi. W oddziaływaniu pedagogicznym zarówno nauczycieli, wychowawców i rodziców, ważne jest, aby nauczyć dzieci panowania nad emocjami, agresywnymi impulsami oraz zwracać uwagę na kontakty dzieci z rówieśnikami i innymi ludźmi.

2. Czym jest agresja?

Wiedza o rodzajach agresji i przemocy, ich przyczynach i skutkach, pozwoli rodzicom bardziej przyglądać się zachowaniu swoich dzieci i w porę reagować na niewłaściwe zachowanie. Agresja – to każde zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu.

Elliot Aronson definiuje akt agresji jako “zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości”. Należy zwrócić uwagę na następstwa (efekty) i źródła (motywacje). Zachowanie agresywne może przybierać formy fizyczne lub słowne.

Agresja fizyczna:

wyraża się w biciu, znęcaniu się nad kimś, wymuszaniu pieniędzy, zamykaniu, niszczeniu, wybuchach złości skierowanej na kogoś lub na coś.

Przejawem agresji fizycznej jest: bicie ręką, poszturchiwanie, szarpanie, popychanie, podstawianie nogi, wyrywanie, zabieranie siłą przedmiotów, kopanie, szczypanie, gryzienie, drapanie, kłucie, rozbijanie, niszczenie zabawek czy przyborów.

Agresja słowna:

wyraża się w niewłaściwym słownym i psychicznym odnoszeniu się do innych ludzi lub do przedmiotów.

Przejawem agresji słownej jest: ubliżanie, przezywanie, wyśmiewanie, grożenie, ośmieszanie, plotkowanie, namawianie się, szantaż, obrażanie, złośliwe uwagi połączone z naśladownictwem gestów, mimiki, wyglądu sposobu zachowania drugiej osoby.

Agresja ma zawsze swoją przyczynę. Złość dzieci rodzi się najczęściej wtedy, gdy ich potrzeby nie są zaspokojone, ich oczekiwania nie zostały zaspokojone, a cele nie zostały osiągnięte. Może dojść przy tym do agresywnego odreagowania na zupełnie nie związanych z daną sprawą osobach lub przedmiotach. Do podstawowych potrzeb dzieci należy potrzeba bycia wartościowym człowiekiem, potrafienia czegoś, bycia społecznie akceptowanym, poczucia przynależności do rodziny lub grupy.

3. Przyczyny wzrastającej agresji u dzieci.

Jedną z przyczyn wzrastającej agresji u dzieci można doszukiwać się
w rodzinach. Dzieci, które mają zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa w swoich rodzinach, są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy są otaczane miłością i zainteresowaniem, mają mało powodów do agresji i wrogości. Wówczas, gdy ich świat wartości i potrzeb zostaje zaburzony mogą uciekać się do zachowań niewłaściwych, charakterystycznych dla działań agresywnych.

Jeżeli rodzice są konsekwentni w stosowaniu dyscypliny, dzieci mają mniejsze tendencje do zachowań agresywnych. Często rodzice mają niewystarczający lub mały wkład w proces wychowania swoich dzieci, ze względu na codzienne zabieganie i zapracowanie o dobre i godne życie w rodzinie.

Dorośli coraz mniej czasu poświęcają wychowaniu swoich dzieci, których potrzeby psychiczne zostały niezmienione. Jak zawsze oczekują od rodziców miłości, akceptacji, poczucia bezpieczeństwa.

Do innych przyczyn wzrastania agresji u dzieci mających źródło w rodzinie ma wpływ:

brak jasnego przekazu “co jest dobre z co złe”,

wychowanie w duchu “dziecko nie ma głosu”,

kryzysy domowe (kłótnie, rozwód rodziców)

podwójne wzorce zachowań ( co innego mówi się, a co innego robi)

Innym szczególnie groźnym źródłem wzrastania agresywnego zachowania wśród dzieci jest telewizja, gry komputerowe i cały mechanizm związany
z mediami. Analizując poszczególne przypadki dostrzega się analogię do zachowań bohaterów filmowych z tzw. "kina akcji". Tak jak w filmie, mamy do czynienia z nieludzką wręcz brutalnością, bezwzględnością i okrucieństwem. Jednostki słabe są bez szans, liczy się siła i przemoc. W świecie tych młodych ludzi nie ma miejsca na uczucia i kompromis, podobnie jak w "filmach walki" dominuje obawa przed porażką i kompromitacją, którą można pokonać siłą, zagłuszyć agresją.

Często filmy czy gry komputerowe dostarczają negatywnych wzorców, które są łatwo przejmowane przez widzów, choćby w formie naśladownictwa zachowań filmowych idoli. Podobnemu procesowi naśladownictwa sprzyja również oferta programów telewizji, która chcąc pozyskać widza pokazuje filmy przepełnione agresją, nie zważając często na porę ich emisji. Coraz częściej uwagi te dotyczą również bajek dla dzieci, w których tradycyjnie już dobro walczy ze złem, tylko z tą zasadniczą różnicą, iż owa walka przybiera formę wręcz makabrycznych scen. Bohaterowie współczesnych bajek to często herosi
o nadludzkiej sile, potrafiący niszczyć i zabijać. I mimo że bajki zawierają zawsze jakiś morał, to jednak wydaje się wielce wątpliwe, czy aby na pewno trafi on do dziecka. Przyczyn zachowań agresywnych można by doszukiwać się jeszcze w wielu obszarach życia dziecka, ale chcemy omówić szczególnie środowisko rodzinne.

4. Dlaczego dzieci zachowują się agresywnie?

Na powstanie zachowań agresywnych ważny wpływ ma otoczenie, w którym dziecko wzrasta. Dzieje się tak, gdy:

dziecko często ma do czynienia z agresją i przemocą

w rodzinie obserwujemy brak zainteresowania sprawami dziecka

Wymienione sytuacje powodują takie oto nieprawidłowości:

brak ciepła rodzinnego, chłód emocjonalny wobec dziecka (zwłaszcza

w pierwszych latach życia), brak jasno wyznaczonych granic jak dziecku wolno się zachować wobec innych, a jak nie, brak reakcji ze strony rodziców
w rozpoznawaniu i akceptowaniu zachowań dziecięcych. Można jeszcze wymienić w związku z postawą rodziców słabo rozwiniętą samokontrolę własnych emocji, wzory zachowań agresywnych, nadużywanie alkoholu.

Dzieci mogą przejawiać zachowania agresywne będące wynikiem usposobienia dziecka. Wieksze prawdopodobieństwo istnieje, że agresja rozwinie się u dziecka o temperamencie łgodniejszym. Spotyka się również dzieci, które łatwo reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne chłonąc niekiedy zbyt szybko zachowania agresywne.

Przyczyna zachowań agresywnych może mieć swoje źródło także

w środowisku szkolnym, w którym dziecko przebywa. Do czynników najczęściej mających wpływ zachowania niewłaściwe wśród dzieci jest:

zbyt duża liczba dzieci w klasie

hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość

narzucony z góry porządek

niewłaściwy sposób komunikowania się z nauczycielami i rówieśnikami

brak doceniania, częste wskazywanie tylko negatywnych zachowań

brak poczucia współodpowiedzialności u uczniów za życie szkoły

Dzieci, które przejawiają zachowania niepożadane zarówno przez rodziców, nauczycieli jak i otoczenie, charakteryzuje postawa:

dokuczają innym, szczególnie słabszym, bezbronnym rówieśnikom

lubią dominować i podporządkowywać sobie innych

łatwo się denerwują i wybuchają złością

nie potrafią radzić sobie z trudnościami i przeciwnościami

często są nastawione na postawę “nie”

mają trudności z przestrzeganiem ogólnie przyjętych zasad

mają małe lub żadne poczucie winy

umieją sprytnie, a nawet bez ponoszenia konsekwencji wybrnąć
z sytuacji

wobec dorosłych mogą być niegrzeczne lub wskazywać przesadnie udawaną grzeczność

Wszystkie te postawy nie są mile widziane i pochwalane przez opiekunów, rodziców i nauczycieli też. Wspólnym wysiłkiem należy podjąć działania, aby dzieci wystrzegały się złych zachowań, dorastały w atmosferze miłości, życzliwości.

5. Sposoby przezwyciężania agresji.

Możemy wybrać różne sposoby, aby kształtować właściwą postawę dziecka. Już od najmłodszych lat wskazywać mu dobre wzorce i postawy, unikać i wystrzegać się negatywnych relacji w rodzinie. Można także wyróżnić:

Argumentacja rozumowa,

która przynosi efekty pozytywne we wczesnych fazach rozwoju i dorastania młodego człowieka. Jest połączona z tłumaczeniem, pozytywnymi postawami rodzicielskimi. W późniejszych jednak etapach rozwoju sama perswazja

z czasem jednak nie wystarcza.

Stosowanie kar,

które czasem wydaje się być skuteczną nauką. Jednak kara, zwłaszcza surowa skutkuje na pewien czas i w sposób powierzchowny. Może w rezultacie przynieść odwrotny skutek. Dzieci karane za agresywne zachowanie, w obliczu kary tłumią swoje zachowanie, skrywają swoje prawdziwe zamiary.

Nagradzanie pozytywnych zachowań, a ignorowanie agresywnych zachowań dziecka.

Rozwijanie u dziecka empatii,

zdolności do zrozumienia myśli i uczuć drugiej osoby. Wskazanie na spojrzenie przez pryzmat drugiej osoby, czyli jak to widzą inni, jak to działa na innych.

Modyfikację postaw rodzicielskich,

w których rodzice uczą się nowych form komunikacji z dziećmi, uczą się ograniczać negatywne zachowania, a w ich miejsce wprowadzać pozytywne i sprzyjające wychowaniu dziecka postawy rodzicielskie.