Rodzina jest tym składnikiem środowiska wychowawczego, który oddziaływuje na jednostkę najdłużej, niekiedy przez całe życie. Stanowi naturalne środowisko wychowawcze, ponieważ wychowanie dziecka odbywa się w sposób naturalny, często spontaniczny, żywiołowy. Rodzina określa cele i wartości, do których dzieci mają dążyć, przyczynia się do formowania ich potrzeb i zainteresowań, dostarcza dziecku modeli osobowych i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego. To rodzina i rodzice przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych.

Ogromny wpływ na kształtowanie i rozwój osobowości dziecka (również jego zaburzeń psychicznych, emocjonalnych, itp) wywierają metody wychowawcze stosowane przez rodziców.

Przez metodę wychowania rozumiemy każdy wyodrębniony sposób postępowania rodziców, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność dziecka. Niektórzy rodzice, wychowawcy za cechę przewodnią metod wychowania uznają wywieranie określonego wpływu na aktywność wychowanka. Trudno bowiem wyobrazić sobie wychowanie bez określonych, względnie stałych, rodzicielskich oddziaływań, stosowania metod, których celem jest realizacja założonego ideału wychowawczego, ukształtowanie właściwych zachowań dzieci, wdrożenie ich do wykonywania powierzonych zadań i obowiązków.

Szczególne znaczenia dla kształtowania i utrwalania pożądanych form zachowania się mają metody wychowawcze takie jak: kary i nagrody czyli tzw. wzmocnienie pozytywne i negatywne. Kary i nagrody stosujemy wobec naszych dzieci niemal każdego dnia. Od tego czy potrafimy robić to umiejętnie, zależy nasz sukces pedagogiczny Ich stosowanie jest szczególnie trudne i wymaga dużej kultury pedagogicznej ze strony rodziców. Stosowanie tych metod wychowawczych nie powinno prowadzić do osłabienia bądź też niszczenia więzi łączących rodziców z dziećmi.

Kara, tak jak inne metody wychowawcze, ma dziecko uczyć właściwego postępowania, gdy nie pomaga perswazja, upomnienia, prośby i polecenia. Jeśli pomimo kilkakrotnego upominania, wykazywania niewłaściwego postępowania lub wielokrotnego przypominania dziecku o konieczności podjęcia swych obowiązków, nie widzimy skutków - to pozostaje nam ukaranie dziecka, stosownie jednak do wieku, okoliczności i rodzaju przewinienia. Inaczej dziecko czuje się bezkarne, będzie utrwalało złe zachowania, lekceważyło polecenia dorosłych i swoje obowiązki. Z karą trzeba postępować ostrożnie. Częste jej stosowanie nie daje wyników. Dziecko może się tak do kar przyzwyczaić, że trudno mu się bez nich obejść, że bez nich nie może funkcjonować, a brak stosowania kar (np. przez nauczyciela) uznaje za jego słabość. Dzieci często karane zatracają ambicję, poczucie wstydu, wrażliwość.

Niesprawiedliwa kara, zbyt surowa, zastosowana niesłusznie może wyrządzić dziecku wielką krzywdę. Dziecko ukarane niesłusznie staje się nieufne, obojętne uczuciowe, często zaczyna zachowywać się przeciwnie do życzeń rodziców. Taka kara zwłaszcza połączona z szyderstwem, wymyślaniem, krzykiem może wywołać lęk przed odrzuceniem i utratą miłości bliskich, może stać się przyczyną smutku i osamotnienia dziecka. Kary stosowane dodatkowo przez rodziców w stanach złości wyzwalają często wrogość, chęć odwetu i niszczą wzajemną więź uczuciową.

Wiele ujemnych skutków w psychice i zachowaniu dziecka przynoszą tzw. kary niepedagogiczne: strofowanie dziecka, przekupywanie go, pogróżki, oziębłość, ubliżające porównywanie, wyśmiewanie, ciągłe wytykanie, pozbawianie rzeczy do których dzieci mają prawo oraz kary cielesne. Krzywdzone dzieci wyrządzają krzywdę innym. Jest to odwet za smutne dzieciństwo. Agresja może znajdować swój wyraz w wyczynach chuligańskich, kradzieżach, w biciu innych, złych wynikach w nauce. Ale nie wszystkie bite dzieci reagują agresją na własną krzywdę. Niektóre zamykają się w sobie i w samotności przeżywają ból. są jak „zaszczute zwierzątka” niepotrzebne światu, niepotrzebne sobie.

Bardziej efektywną metodą w oddziaływaniu wychowawczym jest nagroda, ponieważ towarzyszy jej przyjemny stan emocjonalny, a ich stosowanie wpływa pozytywnie na kształtowanie aktywnej postawy dziecka, wyzwala jego czynny stosunek do obowiązków, do stawianych mu wymagań. Ponadto właściwie stosowane nagrody wywołują u dziecka pozytywne uczucia: radości, nadziei, świadomości uznania, zaspokojenia ambicji. Wzmacnia w nim wiarę we własne siły, zapewnia poczucie bezpieczeństwa i zachęca do podejmowania nowych i trudniejszych wysiłków. Dziecko nagradzane nabiera wiary w siebie, zaufania do własnych możliwości, upewnia się w przekonaniu, że spełnia oczekiwania rodziców, że jest kochane i akceptowane.

Wniosek: Tylko w zdrowym środowisku rodzinnym kształtują się pożądane warunki psychofizyczne dziecka. Ważą się jego losy i decyduje się to, czy stanie się ono jednostką odporną fizyczne i psychicznie, czy też słabą, niedojrzałą emocjonalnie i społecznie.

Od rodziców zależy, czy ich dziecko będzie radosne, wesołe i szczęśliwe.